جهاد تبیین در جهاددانشگاهی؛ از آسیب شناسی تا رویکردهای جدید علمی

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی خراسان جنوبی، پس از تشکیل شورای جهاد تبیین در جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی، این شورا  با اولویت پرداختن به آسیب های اجتماعی تلاش می کند با بهره گیری از نظرات و پیشنهادات صاحبنظران عرصه جهاد تبیین و آسیب های اجتماعی خدمات علمی و دانش بنیانی در اختیار مردم استان و کشور قرار دهد. در همین راستا، در ملاقات و گفتگوی، دکتر هادی زینی، دبیر شورای جهاد تبیین جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی با حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد علی رنجبر، استاد علوم سیاسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و دبیر مؤسسه مطالعات راهبردی رسالت، در محل جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی، ضمن تشریح ساختار و هدف اصلی شورا، نظرات علمی و پیشنهادات فنی دکتر رنجبر با طرح سوالاتی دریافت گردید.

در پاسخ به این پرسشِ دبیر شواری جهاد تبیین، که جهاد تبیین تا چه اندازه و چگونه می تواند سبب شود که ادراک درستی از آسیب ها داشته باشیم و راهکار مناسبی برای آن ارائه دهیم، رنجبر گفت: در اولین گام، جهاد تبیین فراتر از یک بحث عمومی، یک بحث هدایت و راهبری اجتماعیِ نرم و فرهنگی است؛ بنابراین اولین کار در جهاد تبیین این است که وضعیت شناسی خوبی نسبت به آنچه که الان هستیم و  آن چه که آسیب های اجتماعیِ عمده ساحت های اجتماعی محسوب می‌شود، داشته باشیم، به عبارتی نسبت به آسیب هایی که در شهر، استان، کشور، منطقه و حتی جهان قابل پیگیری است، باید آسیب شناسی خوبی داشته باشیم.

در گام دوم، باید مطلوب نگاری صورت گیرد، مطلوب نگاری، باید متناسب مسائل واقعی باشد نه بحث های انتزاعی و یا چیزی که تناسبی با منطقه ناحیه و شهر نداشته باشد. مطلوب نگاری باید گام به گام باشد، هدف گذاری در این گام باید به صورت کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت باشد.

سومین گام پس از وضعیت شناسی و مطلوب نگاری، نقشه نویسی برای برون رفت از وضعیت آسیب زا و بحران زای موجود و دستیابی به وضعیت مطلوب است.  سرانجام علاوه بر نقشه نویسی باید راهبری هم وجود داشته باشد.

در ادامه این استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل، با اشاره به اولویت اصلی شورای جهاد تبیین یعنی آسیب های اجتماعی، افزود، این آسیب شناسی باید خودش آسیب شناسی شود که چگونه وضعیت شناسی و مطلوب نگاری صورت پذیرد، در حال حاضر متاسفانه آسیب شناسی و وضعیت شناسی خیلی جزءگرا است، شناسایی آسیب ها بسیار مهم است. با عبور از سطح شهر، استان، کشور و رصد آسیب ها با هزاران آسیب، بحران و مشکل مواجه می شویم، چه با ید کرد و کدام بحران باید بحران اول باشد،.

دکتر رنجبر با طرح این سوال که  آیا مشکلات و مسائل جزئی مانند صنف معلمان، دانشجویان و .. باید اولیت باشد یا آسیب کلانی که مربوط به کشور و مربوط به خراسان جنوبی و شهر بیرجند است؟ گفت: باید بحران و مشکل مشترک را دریابیم و سپس نقطه زنی درست داشته باشیم. بنابراین آسیبِ مهم جزئی نگری  باید مورد توجه قرار گیرد به خصوص که این اسیب سبب می شود که اسیر حاشیه نگاری ها و مسائلی شویم که دشمن برای ما مسئله کرده است مثلاً موضوعات، حجاب، اعتیاد، طلاق و .. را می توانیم با مسائل کلان و اصلی مربوط به خودش بررسی کنیم یا با مسائل حاشیه ای و تحمیلی که دشمن مطرح کرده است. بنابراین می توانیم موضوعی را مورد نظر قرار دهیم  و متناسب با واقعیت های جامعه مسئله ای را تألیف کنیم و پس از تألیف درست مساله مردم را به سمت مساله تـألیفی خودمان سوق دهیم.بنابراین این که مسائل کلان، واقعی و تألیفی مطرح شود بسیار مهم است.

مطلوب نگاری نیز نباید جزئی و خرد باشد. مثلا نباید اصرار کنیم که سریع نقطه را برای رسیدن مشخص کنیم بلکه باید متناسب مسإله، مشخص کنیم که در کوتاه مدت مثلا شش ماه باید به نقطه خاص، میان مدت و مثلا دو ساله به نقطه خاص دیگر و در بلند مدت به نقطه خاصی دیگری برسیم. بنابراین هدف 5 ساله را نمی توان اصرار بر تحقق شش ماهه داشت که کاملا غیر واقعی است. بنابراین با آرمان خواهی انتزاعی نمی توان به هدف دست یافت. نقشه نویسی نیز این گونه است. نقشه نویسی نیز باید گام به گام و با نگاه به موانع و ظرفیت ها باشد، مثلاً اگر ظرفیت بالقوه است، بالفعل شود و اگر بالفعل است، توسعه داده شود و اگر مانعی وجود دارد تلاش کنیم مانع را برداریم؛ اگرمانع ساختاری است باید ساختار اصلاح شود اگر مانع رفتاری است باید رفتار تغییر و اصلاح شود و اگر مانع رویکردی است باید رویکرد اصلاح شود. در حال حاضر مساله اصلی و کلان کشور مساله اقتصادی و مقاوم سازی اقتصاد است که در قالب تولید دانش بنیان در شعار سال نیز توسط مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار گرفته است. این مسإل کلان کشوری مربوط به استان، شهر و مردم نیز است.

زینی در سوال دیگری مطرح کرد، با توجه به ساختار شورای جهاد تبیین که متشکل از برخی از سمن ها در یک طرف و مدیران اثرگذار استان در جانب دیگر، چگونه می توان میان سمن ها به عنوان نهادهایی که در میدان عمل هستند و مدیران که در مواردی از تنگناههای حقوقی و اجرایی سخن می گویند ارتباط برقرار کرد تا به هم نزدیک شوند؟

در پاسخ دبیر مطالعات راهبری رسالت با اشاره به این که در مسئله تبیین با سه لایه مواجه هستیم، گفت لایه نخست، مردم (سمن ها) اصلی ترین لایه است از این جهت که می خواهیم کارهایی در عمل توسط آنها صورت گیرد.

لایه دوم، لایه نخبگانی و دانشگاهی است و لایه سوم، لایه حاکمیتی است که مسئولان  هستند. دوری و انقطاع این سه لایه از یکدیگر و عدم شناخت نسبت به ظرفیت های و موانع یکدیگر یکی از مشکلات اساسی است. در این میان، نخبگان نقشی چون کاتالیزور دارند که حلقه اتصال عموم جامعه مردم و حاکمیت هستند. تا تلاش کنند، نه مردم خیلی درگیر حاشیه نگاری و جزئی نگری و مسائل صنفی شوند و نه این که حاکمیت به گونه ای شود که به  افکار عمومی و جامعه که در آن است، توجهی نداشته باشند.

لایه نخبگانی خیلی مؤثر است و جهاد دانشگاهی که خود  در لایه نخبگانی قرار گرفته است، باید زمینه ارتباط دو لایه دیگر را فراهم سازد. یعنی پیوند نخبگان حوزه و دانشگاه و عموم مردم. البته در این وظیفه خطیر نخبگان و جهاد دانشگاهی باید توجه داشته باشند که نه اسیر عوام گرایی شوند به این عبارت که به جای همدردی با مردم، در مسیر همراهی گام برداند. چون همدردی با همراهی تفاوت دارد، مانند مهری که والدین در همدردی نسبت به فرزند دارند اما در همه خواسته ها با وی همراه نیستند.

به عنوان مثال در حال حاضر با جامعه ای مواجه هستیم که به مسائل ده سال آینده توجهی ندارد و باید اقدامی صورت گیرد که چنین جامعه به مسائل ده سال آینده توجه داشته باشد. همچنین از طرفی حاکمیت باید به نوعی رویکرد مردمی خود را حفظ کند و اگر با موانع ساختاری مواجه است باید چنانچه برای خودش مقدور نیست از نخبگان بخواهد که مشکلات حاد ساختاری را برای مردم در حوزه فرهنگی، اقتصادی، سیاست داخلی و دیپلماسی تبیین کنند.که چه مشکلاتی وجود دارد، این یکی از رسالت های شورا است که مشکلات موجود به مردم منتقل شود و از طرف دیگر دغدغه ها و خواست های مردم نیز به حاکمیت منتقل شود تا حاکمیت پیام مردم را دریافت نماید.

 در این صورت بسیاری از مشکلات حل می شود. بنابراین لایه وسط نقش قلب را دارد که چنانچه درگیر عوام زدگی و یا آرمان زدگی نشود نتایج خوبی را در برخواهد داشت. مثلا چنانچه مردم چیزی را بخواهند که به لحاظ ساختاری ممکن نیست باید برای مردم تشریح شود تا با تنگناهها آشنا شوند؛ این گونه افکار عمومی توجیه می شود.

از سوی دیگر آسیبی در برخی از سطوح مسئولان  وجود دارند که با فاصله گرفتن از مردم نمی دانند مشکلات اصلی مردم چیست و درگیر گزارشات تناقض شده‌ای هستند که در اختیارشان قرار گرفته است.

دکتر رنجبر در مقام مقایسه عملکرد شورای جهاد تبیین به مقایسه اندیشکده ها و پژوهشکده ها پرداخته و افزود: در حال حاضر اندیشکده ها که هر چند در ساختار حاکمیت نیستند اما بی ارتباط نیز نیستند، کمک شایانی به رفع مشکلات می کنند.

اندیشکده خارج از ساختار، به حرکت کلی مجموعه حاکمیت نگاه می کند و بهتر می تواند همه نقاط قوت و ضعف را در یابد مانند عابری که بیرون از وسیله نقلیه قرار گرفته که هم وسیله نقلیه را می بیند، هم مسیر حرکت آن  و هم مردمان پیرامون آن را ، اندیشکده با چنین کارایی تأثیراتی شگرفی دارد. دانشگاهها و جهاد دانشگاهی باید به سمت تشکیل اندیشکده بروند تا پژوهشکده. اندیشکده ارتباط مستمر با جامعه دارد و برخلاف بسیاری از پژوهشکده هادر فضای منقطع از جامعه فعالیت نمیکند، درست مانند آن چه شورای جهاد تبیین به دنبال آن است.

در پایان زینی، دبیر شواری جهاد تبیین، در جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی افزود، امید است که این شورا با ساختاری مشتکل از سمن های مردم نهاد، مسئولان صاحبنظر و مطرح استان و همچنین توان علمی اساتید دانشگاه بتواند، در شناسایی آسیب ها اجتماعی، اولویت بندی آنها و جستجوی راهی مطلوب برای رفع آنها گام بردارد. این شورا خواهد کوشید با وضعیت شناسی دقیق، مطلوب نگاری و نقشه نویسی با مثلثی متشکل از سمن های مردم نهاد، نخبگان دانشگاهی و مسئولان حاکمیتی برای کاهش آسیب های اجتماعی استان گام بردارد.